میدان بهارستان کجاست؟ میدانی با شکوه در گذر تاریخ

میدان بهارستان تهران از مهمترین میدان‌های شهر تهران است که در محله بهارستان قرار دارد. میدان بهارستان در سال ۱۳۹۵ با شماره ۳۱۵۴۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. دلیل اهمیت میدان بهارستان قرار داشتن مجلس شورای اسلامی ایران و همچنین قرار داشتن اولین مجلس شورای ملی یا مجلس مشروطیت در این میدان است. میدان بهارستان در سیصد سال گذشته همواره از مهمترین میدان‌های تهران بوده است. دلایل مختلفی برای اهمیت میدان بهارستان وجود دارد که بسیاری از این دلایل به وقایع تاریخی مربوط می‌شود که در میدان بهارستان روی داده است. این میدان را می‌توان در شمار اولین میدان‌های تهران به شمار آورد و به همین دلیل است که در بسیاری از رویداد‌های تاریخی ایران نقشی بسیار پر رنگ را ایفا کرده است.

میدان بهارستان نقش بسیار مهمی در محور‌های مواصلاتی مناطق مرکزی تهران دارد. این میدان از شمال با خیابان بهارستان، خیابان کمال الملک و خیابان مجاهدین اسلام، از جنوب به خیابان مصطفی خمینی، خیابان جورکش، خیابان نظامیه، خیابان‌امین حضور و محله سرچشمه، از غرب به خیابان جمهوری، از ضلع شمال غربی به خیابان صفی علیشاه و از ضلع جنوب غربی به خیابان اکباتان راه دارد. تمامی خیابان‌های اطراف میدان بهارستان از جمله خیابان‌های بسیار مهم مرکزی تهران هستند که تمام این خیابان‌های بسیار مهم در اطراف این میدان قرار دارند. در مجاورت این میدان ساختمان مرکزی وزارت ارشاد قرار داشته و در ضلع شرقی میدان بهارستان ساختمان مجلس شورای اسلامی قرار دارد.

تاریخچه میدان بهارستان

در زمان صفویه منطقه‌ای را که ما امروز با نام محله بهارستان می‌شناسیم، در خارج از حصار تهران و در ابتدای جاده شمیران قرار داشت. دروازه قدیم شمیران نیز در جنوب میدان بهارستان قرار گرفته بود و زمین‌های این منطقه بیشتر، اراضی سرسبز و بایری بود که بیشتر کاربری‌های کشاورزی و دامداری داشت. در زمان قاجار با افزایش جمعیت تهران نیاز به توسعه تهران احساس می‌شد و به همین جهت محله‌ای جدید در تهران به نام محله دولت در شمال خیابان اکباتان امروزی ساخته شد و به دلیل استقرار نهاد‌های دولتی در آن، به نام محله دولت شهرت یافت. محله دولت در جایی قرار داشت که امروزه با نام محله بهارستان و بخشی از آن نیز با نام محله فردوسی نامگذاری شده است.

در این محله بود که میدان بهارستان به عنوان یکی از اولین میدان‌های تهران شکل گرفته و به دلیل مجاورت با کاخ نگارستان، میدان نگارستان نامگذاری شد. زمین‌های میدان بهارستان متعلق به محمد حسن خان سردار بود. محمد حسن خان سردار این زمین‌ها را به علی خان حاجب الدوله مراغه‌ای واگذار کرد و او نیز این زمین‌ها را به میرزا حسین سپهسالار فروخت. میرزا حسن خان سپهسالار نیز در این زمین‌ها اقدام به احداث باغی بزرگ کرد و این منطقه با نام باغ سپهسالار شهرت یافت. میدان بهارستان در مجاورت باغ سپهسالار ساخته شد. از این رو است که میدان بهارستان در گذر زمان دارای چندین نام بوده است.

اسامی میدان بهارستان در گذر زمان

• جلوخانه نگارستان
• میدان نگارستان
• باغ سپهسالار
• عزیزیه
• میدان مجلس
• شاه آباد

منطق الملک شهردار تهران در آن زمان یا رئیس بلدیه تهران اطراف میدان بهارستان را درختکاری نموده و با ایجاد فضای سبزی در آن، بهارستان را به شکل میدان درآورد. میدان بهارستان از آن زمان تبدیل به می‌دانی بسیار مهم گردید که رویداد‌های بسیاری را در خود تجربه کرد. مجسمه‌های بسیاری در این میدان نصب شد و رویداد‌های تاریخی بسیار زیادی را در خود ثبت کرد.

مجسمه‌های میدان بهارستان

میدان بهارستان تا کنون چندین مجسمه را در خود نگاه داشته بود.
مجسمه برنزی رضا شاه
مجسمه رضا شاه اولین مجسمه‌ای بود که در سال ۱۳۰۴ در میدان بهارستان نصب شد. این مجسمه بر روی ستونی بر روس چهار پایه و با الهام از پایه‌های تخت جمشید ساخته شد. مجسمه رضا شاه را می‌توان پر فراز و نشیب‌ترین مجسمه نصب شده در میدان بهارستان دانست، چرا که این مجسمه برای دو بار از این میدان پایین کشیده شد. بار اولی که این مجسمه از میدان بهارستان به زیر کشیده شد، مربوط به کودتای سال ۱۳۳۲ بود. پس از اتمام کودتا محمد رضا پهلوی این مجسمه را مجدداً در مکان خود نصب کرد و این مجسمه تا انقلاب ۱۳۵۷ بر سر جای خود مانده بود تا اینکه پس از انقلاب جمهوری اسلامی ایران، مجسمه رضا شاه برای همیشه از این میدان جمع‌آوری شد.

مجسمه فرشته آزادی
دومین مجسمه میدان بهارستان، مجسمه فرشته آزادی بود. مجسمه فرشته آزادی در سال ۱۳۱۶ و با هزینه شخصی سردار اسعد بختیاری برای مجلس ساخته شد. مجسمه فرشته آزادی مجسمه فرشته‌ای بود که در حال کشتن دیو استبداد بود. در دست راست مجسمه شمشیر و در دست چپ مجسمه مشعل روشنایی قرار داشت. این مجسمه نیز پس از انقلاب از میدان بهارستان جمع‌آوری شد.

مجسمه حسن مدرس
ملک دادار و نادر قشقایی مجسمه سازانی بودند که سومین مجسمه را برای میدان بهارستان ساختند. مجسمه جدید میدان بهارستان مجسمه حسن مدرس مبارز دوران رضا خان بود که بر روی پایه آجری در سال ۱۳۵۷ نصب شد.

رویداد‌های تاریخی میدان بهارستان

میدان بهارستان مرکز بسیاری از اتفاقات و رویداد‌های سیاسی ایران است. این میدان از اولین میدان‌های تهران است. اولین مجلس شورای ملی ایران یا مجلس مشروطیت نیز در همین میدان ساخته شده بود و این موقعیت سیاسی خاص، این میدان را محل رویداد‌های تاریخی بسیاری کرده است. برخی از رویداد‌های تاریخی میدان بهارستان به شرح زیر است.
تشکیل نخستین مجلس قانونگذاری ایران در دوران مشروطیت در این میدان
به توپ بستن مجلس توسط قوای قزاق در زمان محمد علی شاه و به رهبری لیاخوف روسی
ترور حسنعلی منصور در مقابل ساختمان مجلس در دوران پهلوی دوم
راهپیمایی موافقان و مخالفان مصدق در زمان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در داخل میدان بهارستان
ترور میرزاده عشقی، شاعر و مبارز سیاسی دوران قاجار و مدیر مجله قرن بیستم در سال ۱۳۰۲ در خیابان سپهسالار
برگزاری اولین جشن ملی مشروطیت با حضور جمع بزرگی از مردم در میدان بهارستان
ترور میرزا علی اصغر اتابک در هنگام خروج از مجلس
تجمع بازاریان تهران در میدان بهارستان در مخالفت با محمد علی شاه
تجمع و راهپیمایی مردم و دانشجویان برای بازگشت دکتر مصدق و زد و خورد آن‌ها با نظامیان
تظاهرات و تجمع دانشکده فنی و حقوق در جهت اعتراض به نخست وزیری عبدالحسین هژیر و پیوستن مردم به این اعتراضات در سال ۱۳۲۷
تجمع و راهپیمایی مردم در مورد حمایت از نخست وزیری دکتر مصدق در میدان و خیابان فردوسی، خیابان سعدی و شاه آباد در ۳۰ تیر ۱۳۳۱
استقبال مردم از نمایندگان مجلس در پی تصویب طرح ملی شدن صنعت نفت در ۲۴ اسفند ۱۳۲۹
برگزاری اولین مراسم سالگرد شهدای خلیج فارس در دوران پهلوی
برگزاری مراسم سالگرد و جشن پنجاهمین سال مشروطیت در باغ بهارستان با حضور ۲۵ نماینده از کشور‌های اسلامی در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۳۴
سخنرانی مشهور دکتر حسین فاطمی در بالکن ساختمانی در ضلع شمال شرقی میدان بهارستان
میدان بهارستان همچنین محل رویداد‌های دیگری مانند برگزاری جشن عروسی ناصرالدین شاه قاجار در میدان بهارستان به طول هفت شبانه روز و برگزاری جشن عروسی ملیجک شاه بوده است. این میدان در رویداد‌های پس از انقلاب اسلامی نیز شاهد رویداد‌های بسیار مهمی بوده است که از جمله این رویداد‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت.
حمله داعش به مجلس شورای اسلامی در خرداد ۱۳۹۶
در خرداد ماه سال ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی ایران مورد حمله گروه تروریستی داعش قرار گرفت. این حمله تروریستی به سرعت مهار شد.
تشییع مراسم شهدای غواص
در سال ۱۳۹۴ یکی از بزرگترین مراسم‌های تشیع شهدای جنگ هشت ساله دفاع مقدس در میدان بهارستان برگزار شد. در این مراسم بسیاری از مسئولان عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران و مردم بسیاری از اقصی نقاط کشور به میدان بهارستان آمده و در این مراسم شرکت کردند.
این رویداد‌ها است که میدان بهارستان را همیشه در مرکز توجه قرار داده است. این میدان همواره از مهمترین میادین تهران بوده که هیچ گاه جایگاه خود را در این بخش از دست نداده است.

آثار تاریخی میدان بهارستان

میدان بهارستان آثار تاریخی بسیار زیادی را در خود دارد. وجود آثار تاریخی متعدد در میدان بهارستان نشان دهنده قدمت تاریخی بهارستان و همچنین اهمیت بسیار زیاد این میدان در طول تاریخ است. میدان بهارستان در میان این آثار تاریخی و زیبا محصور شده است. شاید اگر از ابتدا مراقبت خوبی از آثار تاریخی مجاور این میدان شده بود، ما امروز شاهد وجود آثار تاریخی بسیار زیادی در این میدان بودیم. در این قسمت به مهمترین آثار تاریخی در میدان بهارستان اشاره خواهیم داشت.

• کاخ نگارستان
• باغ سپهسالار
• اولین مجلس مشروطیت
• باغ بهارستان
• موزه مجلس شورای اسلامی
• مسجد آیت الله شاه آباد
• عمارت مسعودیه
• موزه حسن صبا