آیا سیلاب می تواند یکی از ابرچالش های دهه های بعد در تهران باشد؟
تهران شهر رود دره ها است. رود دره کن ، رود در، درکه ، رود دره فرحزاد ، رود دره تجریش و گلاب دره، رود دره دارآباد و بسیاری از رود دره های کوچک و بزرگ دیگری که در شهر تهران وجود دارند ، می توانند آبستن حوادث بسیار خطرناکی برای شهر تهران باشند. ما هر بلای ممکن را بر سر این رود دره ها آورده ایم. از دستکاری و تجاوز به حریم رودخانه ها و ساخت و ساز غیر مجاز در آنها تا احداث معابر اصلی شهر تهران بر روی این رود دره ها و در برخی موارد کور کردن و از بین بردن کل بستر رودخانه های آنها که اینها اقدامات بسیار نامناسب و خطرناکی بوده است که در هفتاد سال گذشته بر سر این رود دره ها آمده است.
تغییرات اقلیمی الگوی بارش ها را در سطح جهان دچار تغییراتی اساسی کرده است. گاه در صحرای آفریقا برف می بارد و گاه در قطب جنوب و شمال ، ماه ها بارش برف نداریم. صحرای عربستان را از شدت بارش مبدل به دریا می کند و شکوفه های گیلاس ژاپن ، زودتر از هر زمانی در یک هزار و دویست سال گذشته سر از دل شاخه ها بر می آورند. تمامی این رویدادها نشان داده است جهان پیش رو ممکن است با جهان گذشته تفاوت هایی اساسی داشته باشد.
اما یکی از بزرگترین اثرات تغییرات اقلیمی و تغییرات الگوی بارش در شهرها و در کشور ما این است که گاه در یک نقطه در طول یک سال هیچ بارشی روی نخواهد داد و گاه در طول یک یا دو روز متوالی ، متوسط بارش یک ساله همان نقطه روی خواهد داد. مصداق این گونه از سیلاب ها نیز سیل فروردین لرستان است. در روز پنجم فروردین ، در شهر پلدختر 105 میلیمتر باران بارید. موج بارش های سیل آسای لرستان تا 9 فروردین طول کشید و سیلاب ایجاد شده خسارات بسیار زیادی را به هموطنان لرستانی رساند. تصور کنید که تهران در طول یک یا دو روز دویست میلیمتر بارش را تجربه کند. حتما می توانید درک کنید که چه فاجعه ای در تهران روی خواهد داد. به دلیل تغییرات اقلیمی چنین رویدادی دور از ذهن نیست.
چند عامل مهم خطر سیلاب را در تهران دو چندان کرده است.
تغییرات اقلیمی و تغییر الگوی بارش
همانطور که توضیح دادیم تهران نیز مانند بسیاری دیگر از شهرهای کشور و حتی مناطق بسیاری در زیست کره زمین از آثار سوء تغییرات اقلیمی در امان نیست. چنانچه با تغییر الگوی بارش ها ، بارشی دو تا سه روزه و بسیار سنگین در تهران روی دهد ، بسیاری از مناطق تهران دچار خسارات جدی خواهد شد.
از بین رفتن پوشش گیاهی به دلیل چرای سنگین دامی و چیدن انوای سبزی های کوهی در کوهستان های شمال تهران
یکی از مهمترین دلایل سیل های مخرب سال های گذشته در تهران از بین رفتن پوشش گیاهی در کوهستان های تهران است. چرای بی رویه و سنگین دام در کوهستان های تهران و هم چنین چیدن انواع گیاهان و سبزی های کوهی مانند ریواس و کنگر و والک و دیگر سبزی های کوهی بافت خاک را دچار تغییرات محسوسی کرده است. خاک بالادست با بارشی هر چند معمولی می تواند مبدل به سیلابی بزرگ شود و اگر بارش سنگین باشد ، حتما سیلابی گسترده تر را ایجاد خواهد کرد.
از بین رفتن بافت خاک در تهران و نفوذ ناپذیری آن به دلیل پایین رفتن سفره های زیر زمینی تهران
به دلیل پایین رفتن سفره های زیر زمینی تهران ، شهر تهران قدرت نفوذ پذیری آب را از دست داده است و به همین دلیل و البته به دلیل گسترش ساخت و ساز در تهران و معابر آسفالته ، در صورت وقوع سیل و بارش ناگهانی ، تهران نخواهد توانست هیچ آبی را به درون خاک نفوذ داده و سیلاب در داخل شهر دست به تخریب گسترده خواهد زد.
احداث شبکه بزرگراهی در عرض مسیر رودخانه ها و رود دره های تهران
متاسفانه بزرگترین شبکه های بزرگراهی و شریان های اصلی شهر در عرض رود دره های تهران ساخته شده اند. اتوبان نیایش ، اتوبان همت، اتوبان شهید حکیم ، اتوبان شهید فهمیده ، اتوبان صدر و اتوبان شهید بابایی، بزرگراه شهید لشگری و بزرگراه فتح از جمله این اتوبان ها هستند. اگر در آبان نودو یک ، سیلاب رودخانه کن توانست ، پل کن در بزرگراه فتح را تخریب کند ، چنین سرنوشتی می تواند برای تمامی این اتوبان ها و شریان های شهر در انتظار باشد.
از بین بردن و تجاوز به حریم رودخانه های تهران
این مورد تنها موردی که محتاج توضیح نیست. آنقدر در این مورد سخن رفته است که همه ما به خوبی می دانیم در طی این سال ها چه بلایی بر سر روددره های تهران آمده است و چگونه برای ویلا سازی و رستوران سازی ، و ایجاد باغات ، حریم و بستر رودخانه های تهران مورد دستبرد و تجاوز قرار گرفته است. ما با تغییر مسیر طبیعی رودها ، قدرت سیل را تهران افزایش داده ایم و این شهر را در مقابل سیل تضعیف کرده ایم.
شیب بسیار تند کوهستان های شمال تهران
اگر نگاهی به کوهستان های شمال تهران داشته باشیم حتی با چشم نیز می توان دید که این کوه ها تا چه حد شیب تندی دارند. این شیب تند در کوه های تهران ، یکی از مهمترین عوامل سیل در تهران هستند ، چرا که با بارش های ناگهانی ، باید منتظر ورود آبی بسیار سنگین در مدت زمان بسیار کم به شهر تهران باشیم.
تمامی این عوامل می تواند در یک لحظه تهران را دچار سیلابی فوق تصور کرده که می تواند بخش هایی از تهران را به طور کامل تخریب کند. اگر بخواهیم نمونه ای را جهت بررسی معرفی کنیم، یکی از بهترین نمونه این رود دره ها و تعارض به آنها در رودخانه کن تهران اتفاق افتاده است.
سیلاب های مخرب می تواند تهران را به معمولان دوم مبدل کند. باید توجه داشت که جمعیت معمولان حدود بیست هزار نفر بود و اما در تهران جمعیتی بالغ بر ده میلیون نفر زندگی می کنند. تکرار فاجعه معمولان در تهران ، عواقب بسیار وخیمی برای تهران خواهد داشت. می تواند انسان های بسیاری را به کام مرگ کشانده و نفرات بسیار زیادی را بی خانمان کند. سیلاب تهران می تواند بسیاری از بزرگراه ها و شریان های اصلی شهر را به همراه تاسیسات زیربنایی شهر تهران را تخریب کند. باید سریعا و از امروز به فکر آن روز باشیم و دست از تخریب و دخل و تصرف بیشتر در حریم روددره های شهر تهران برداریم. اگر پل قدیمی کن با عمر بیش از یکصد سال تخریب شد ، نشان از بی سابقه بودن سیلی با چنین وسعتی در طول یکصد سال گذشته دارد. سیلاب های دهه های آتی در تهران به هیچ وجه با سیلاب های دهه های گذشته قابل قیاس نیستند. در سیل تیر 1393 درختانی از جا کنده شد که عمر آن ها بیش از یکصد سال بود. همه این اتفاقات نشان می دهد سیلاب های تهران هر سال خطرناک تر از سال گذشته خواهد بود.
رودخانه کن تهران در سال های گذشته چندین سیل بسیار مخرب داشته است.
سیل 23 آبان 1391 که منجر به تخریب پل کن تهران (پل تقاطع بزرگراه فتح با رودخانه کن ) گردید و یکی از شریان های ورودی جنوب غرب تهران به مدت یک سال و نیم مسدود شد. در این حادثه پل کن تخریب شد و شن چاله های خلیج فارس با تهدید گسترده ای روبرو شد. بازسازی پل کن یک سال و نیم به طول انجامید تا در فروردین 1393 پل جدید کن به بهره برداری رسید.
سیل 28 تیر 1393 رودخانه کن تهران که منجر به تخریب گسترده باغات در روستاهای سنگان و کشار گردید. در این سیلاب که بر اثر بارش بیست دقیقه ای روی داد، پایه های پل آزاد راه تهران شمال در محور سولقان تهدید شد و سیلاب تا مرز تخریب گسترده در پارک جوانمردان پیش رفت.
سیلاب12 فروردین 1398 رودخانه کن تهران که منجر به تخریب پل تاریخی کن در محله کن تهران شد و همچنین یکی از پل های این رودخانه را در حوالی اسلامشهر تخریب کرد. جز این موارد در این سیلاب بخش هایی از جداره های رودخانه کن در شن چاله های خلیج فارس تهدید شد.
وقوع این سیلاب های متعدد نشان از اتفاقاتی خاص دارد که در رودخانه کن روی داده است. حال این اتفاقات چیست؟
تخریب گسترده گونه های گیاهی در کوهستان های شمال رودخانه کن
این مورد باعث شده است با بارندگی های کوچکتر نیز ما شاهد سیلاب گسترده در رودخانه کن باشیم
تعرض گسترده به حریم رودخانه کن تهران در بخش های کشاورزی و ساخت ویلا در حریم رودخانه کن و رودخانه های سنگان ، کشار ، طالون ، کیگا ، امامزاده داود، سولقان و رودخانه اصلی کن در پایین دست روستای سولقان و محله کن ، در بسیاری از نقاط ، مسیر اصلی رودخانه را دستخوش تغییرات بسیاری کرده است که این تغییرات می تواند در هنگام وقوع سیلاب ، تغییرات فاحشی را در مسیر سیلاب و افزایش قدرت سیلاب به وجود آورد. این اتفاقی بود که در سیلاب ۲۸ تیر سال ۱۳۹۳ روی داد. در سیلاب فروردین ۹۸ نیز بخشی از جاده سولقان در سیلاب تخریب شد و همراه با سیلاب از بین رفت.
از بین بردن بستر رودخانه کن توسط پارک جوانمردان
در پارک جوانمردان ما شاهد از بین بردن بستر رودخانه کن هستیم. بستر رودخانه کن در بوستان جوانمردان دستخوش تغییرات اساسی و مخربی شده است. پارکی در رود دره کن که در کنار آن نیز برج های بلندی جهت سکونت ساخته شده و این پرسش تا زمان وقوع آن در میان است که آیا رودخانه کن می تواند سیلابی چنان گسترده و وحشتناک ایجاد کند که بتواند این برج ها را در درون خود بکشد؟ باید منتظر ماند.
وجود معادن شن و ماسه در مسیر رودخانه کن
دو معدن شن و ماسه بزرگ در تهران و در مسیر رودخانه کن فعالیت گسترده ای داشته اند که خطرناکترین آن ها معادن شن و ماسه خلیج فارس است.
معادن شن و و ماسه خلیج فارس یکی از بزرگترین تهدیدات شهر تهران است. گودالی عظیم با یکصد هکتار مساحت و عمق بیش از یکصد متر در نزدیکی رودخانه کن که در برخی نقاط فاصله این گودال با رودخانه کن به چهار متر نیز می رسد.در صورت تخریب این جداره و ورود سیلاب رودخانه کن به داخل گود ، بخشی از مناطق جنوب غربی تهران در خطر تخریب سیلاب قرار خواهند گرفت. این اتفاق می تواند بستر رودخانه کن را در تهران به طور کلی نابود کرده و بسیاری از منازل مسکونی و تاسیسات زیربنایی شهر تهران را با مخاطرات گسترده مواجه کند. تا کنون چندین سیلاب تخریب هایی را در این جداره به وجود آورده و تا نزدیکی فروپاشی این جداره ها پیش رفته است.
احداث معابر متعدد در عرض رود دره کن تهران
یک بار در آبان 1391 پل کن بر روی بزرگراه فتح تخریب شد. چنین سرنوشتی در انتظار بزرگراه های شهید همت ، بزرگراه شهید حکیم، بزرگراه فتح ، بزرگراه شهید لشگری ، اتوبان شهید فهمیده ، اتوبان آزادگان ، بزرگراه شهید بروجردی ، بلوار مهتدی و بسیاری دیگر از گذرهای جنوب تهران است که در عرض رودخانه کن ساخته شده و یا در حال احداث است. اگر سیلی به مانند سیل لرستان و پلدختر و معمولان در تهران روی دهد به یقین تمامی این بزرگراه ها و پل های آن ها تخریب شده و سیلاب به سمت مناطق مسکونی شهر تهران در مناطق دو ، پنج ، بیست و یک ، هجده و حریم تهران در جنوب غربی شهر تهران خواهد زد. قطعاً فاجعه ای بزرگ برای شهر تهران خواهد بود.
رود دره کن در گذشته دارای چندین پل قدیمی و کوچک بود که مردم برای عبور و مرور از آنها استفاده می کردند که بزرگترین آن ها پل قدیمی کن بود که عمر آن بیش از یکصد سال بوده است. بخشی از این پل در سیلاب فروردین 1398 تخریب شد. این اتفاق نشان می دهد که چنین سیلابی در یکصد سال گذشته بی سابقه بوده است. با تغییرات اقلیمی گسترده در جهان و با توجه به عوامل فوق باید منتظر وقایعی مانند معمولان و پلدختر برای شهر تهران باشیم.
سیلاب های تهران تا کنون برای بخش هایی از تهران مانند روستای کن مشکلاتی را ایجاد می نمود، اما با تغییرات اقلیمی گسترده و تغییر الگوی بارش ها بسیاری از رود دره های تهران آبستن حوادثی بسیار خطرناک برای شهر تهران است. ما در این مقاله جهت برداشت هر چه بهتر شما مطالعه ای موردی در مورد رودخانه کن تهران داشتیم و نشان دادیم چگونه با دخل و تصرف گسترده در رود دره کن ، این رود دره زیبای شهر تهران خطری بالقوه و جدی برای شهر تهران شده است.
در نوشته ای دیگر بصورت کلی به ابر چالش های شهر تهران پرداخته شده است
