1. صفحه اصلی
  2. محله های تهران
  3. سنگلج قلب تپنده تهران قدیم (آپدیت 1400)
سنگلج

سنگلج قلب تپنده تهران قدیم (آپدیت 1400)

سنگلج یکی از قدیمی ترین محله های تهران است که امروزه در محدوده منطقه ۱۲ تهران قرار دارد. بسیاری از مورخین تهران شناس ، سنگلج را قلب تپنده تهران قدیم می دانند که از گذشته های دور تا امروز توانسته به حیات خود ادامه دهد. پارک شهر ، خانه مستوفی الممالک ، کلیسای سورپ گئورگ ، خانه پدری دکتر حسابی ، تماشاخانه سنگلج ، خانه شعبان جعفری ، بازارچه قوام الدوله و مسجد و خانه شیخ فضل الله از اماکن معروف محله سنگلج هستند. محله سنگلج امروز با سنگلج تهران قدیم تفاوت های بسیاری دارد. بسیاری از خانه ها و خیابان های قدیمی محله تخریب شده و جای خود را به آپارتمان ها و پاساژهای تجاری داده و کمتر از حال و هوای قدیم سنگلج خبری است. سنگلج در درون حصار شاه طهماسبی قرار داشت و این موضوع نشانگر قدمت این محله است.

تاریخچه سنگلج

در دوران شاه تهماسب صفوی ، هنوز تهران به عنوان پایتخت انتخاب نشده بود. موقعیت خاص تهران باعث شد تا شاه تهماسب برای اولین بار اقدام به کشیدن حصار و خندقی بزرگ برای تهران کند. حصار شاه تهماسب یکصد و چهارده برج داشت و این حصار محدوده تهران قدیم را مشخص می کرد. این محدوده دارای چهار محله مشخص با نام های عودلاجان ، چاله میدان ، بازار تهران و محله سنگلج بود. حصار شاه تهماسب تا زمان ناصرالدین شاه تغییری نکرد و توانست از تهران محافظت کرده و محدوده تهران قدیم را به طور کامل مشخص کند.

باقی مناطق تهران همگی پس از دوران ناصرالدین شاه و با خصوص در دوره پهلوی به تهران افزوده شدند. این سخن البته به این معنا نیست که تاریخ سنگلج و یا محدوده حصار شاه تهماسب از همه محله های تهران قدیمی تر است‌. چه بسیار محله هایی مانند محله کن ، قیطریه ، تجریش و طرشت بودند که قدمتی بسیار طولانی تر از محدوده تهران قدیم و حصار صفوی داشتند ، اما آنچه در این یادداشت بر آن تاکید شده است، محدوده اولیه شهر تهران قدیم است که در حصار شاه تهماسب قرار داشت و سنگلج یکی از این محله ها بود. قدمت سنگلج البته ببش از زمان کشیدن حصار شاه تهماسب بود و در زمان کشیدن حصار شاه تهماسب، سنگلج محله ای شناخته شده در شهر تهران بود.

این محله دارای بخشی مسکونی و بخشی از باغات تهران قدیم بود که در مجاورت بازار تهران قرار داشت. قنات سنگلج و آب انبارهای آن و سقاخانه های سنگلج جزو عناصر بسیار مهم در تشکیل وحیات این محدوده از تهران قدیم بود و به همین دلیل محدوده زیادی از این منطقه به باغات تهران اختصاص داشت. برخی از باغ‌های معروف سنگلج در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه عبارت بودند از

  • باغ حاجی کاظم
  • باغ قوام‌الدوله
  • باغ معمارباشی
  • باغ معیرالممالک
  • باغ شیخ موسی

این باغات برای حیات محتاج آب بودند و اب این باغات از چشمه ها و قنات های سنگلج تامین می شد. برخی از قنات ها و چشمه های سنگلج عبارت بودند از :
آب طهران عتیق
چشمه طهران عتیق در شمال سنگلج قرار داشت و یکی از منابع آب طهران عتیق نیز مظهر قنات بود که از سنگلج به طرف جنوب شهر و محله دباغخانه جریان داشت.
قنات مستوفی
قنات نجف‌آباد
و قنات میرزا یحیی وزیر یا قنات وزیری
آب انبارها سنگلج
در محله سنگلج آب انبارهای بسیار زیادی وجود داشت. این آب انبارها ، آب مصرفی تهران را تامین می کردند.
آب انبار معیر که به این آب انبار به دلیل وجود چهل پله آن ، آب انبار چهل پله نیز می گفتند.
آب انبار حاج رجبعلی
آب انبار میرزا موسی مستوفی (چاله‌حصار)
آب انبار حاج محمد کریم
آب انبار حاج نعمت‌الله
آب انبار سید آقا
این قنات ها و آب انبارها حیات ساکنین و باغات سنگلج را تامین می کرد‌.

در زمان ناصرالدین شاه بود که تهران توسعه پیدا کرد و محله سنگلج نیز مانند باقی مناطق تهران رو به رشد و توسعه گذاشت. بخش های مسکونی آن افزایش یافت و به دلیل افزایش جمعیت تهران ، محله های دولت ، امیریه ، لاله زار ، دولاب و منیریه و بسیاری از محله های اطراف به گستره تهران اضافه شدند.

سنگلج در دوران پهلوی

در زمان پهلوی اول بخشی از محله سنگلج تخریب شد که بعدها این بخش به پارک شهر تبدیل شد. پارک شهر را شاید بتوان اولین پارک تهران با الگوی مدرن نام برد. در مورد تخریب سنگلج شعبان جعفری ، خاطره ای را از رضا شاه نقل کرده که شنیدن آن خالی از لطف نیست. او می گوید:

رضا شاه خدا بیامرزدش، وقتی از سنگلج اومد بیرون، داد خرابش کردن و پارک شهرش کردن. وقتی ازش پرسیدن: چرا اینکارو کردین؟ . گفت: به خاطر اینکه قنات سنگلج به چاهای فاضلاب راه داشت و آب رو خراب می‌کرد.

با احتمال زیاد این استدلال خالی از اشکال نبود و دلایل دیگری برای این کار وجود داشت ، اما هر دلیلی بود ، این کار موجب شد تا تهران از آن زمان به بعد دارای پارکی همگانی شده که متعلق به بلدیه و مردم بود.

سنگلج امروز

سنگلج امروز پس از تاریخ پر رونق گذشته ، هنوز توانسته است رونق خود را حفظ کند. سنگلج در مجاورت بازار بزرگ تهران قرار دارد و بسیاری از خروجی ها و گذرهای غربی بازار بزرگ تهران به روی سنگلج باز می شود. این گذرها شامل ، چهار راه گلوبندک ( تقاطع پانزده خرداد و خیابان خیام ) ، گذر گذر پاچنار، گذر چراغ برق و میدان محمدیه از این گذرها است که به روی محله سنگلج باز می شود. خیابان مولوی در جنوب سنگلج نیز خود تبدیل به بازاری بزرگ شده و بازار مولوی از بزرگترین بازارهای خشکبار تهران است. اما در سنگلج امروز دیگر هیچ اثری از باغات و قنات ها نیست. تنها فضای سبز سنگلج امروز پارک شهری بود که بد تخریب بخشی از سنگلج با یادگار ماند و اگر این پارک نیز نبود دیگر هیچ اثری از بوستان و درخت در این محل وجود نداشت.

سنگلج کجاست؟

سنگلج یکی از محله های منطقه ۱۲ تهران است که در مجاورت بازار و چهار راه گلوبندک قرار دارد. این محله از شمال با خیابان امام خمینی ، از جنوب با خیابان مولوی ، از شرق با خیابان خیام و از غرب با خیابان وحدت اسلامی محدود شده و با محله های منیریه ، امیریه ، امیربهادر ، پامنار ، بازار ، فردوسی ، شیخ هادی ، خانی آباد ، مولوی و مختاری مجاورت دارد.

دسترسی به سنگلج

محله سنگلج به دلیل قرار گرفتن در محدوده بازار یکی از محله های مرکزی بسیار خوش مسیر است. خیابان های ابوسعید و خیابان مولوی از مسیرهای اصلی ورودی به سنگلج هستند و این خیابان ها امکان دسترسی سنگلج را به بسیاری از مناطق همجوار مانند ، محله حر ، محله شوش ، محله دولاب و محله های بسیار دیگر، ایجاد کرده است.

حمل و نقل عمومی

از نظر حمل و نقل عمومی، محله سنگلج ، یکی از محلات بسیار خوب تهران است. در تمامی خیابان های اطراف سنگلج مانند ، خیابان مولوی ، خیابان وحدت اسلامی، خیابان خیام و خیابان امام خمینی ناوگان اتوبوسرانی و در خیابان مولوی اتوبوسهای بی آر تی در دسترس بوده و به راحتی می توان به آن ها دسترسی داشت.

مترو
ایستگاه های مترو بسیار زیاد در اطراف سنگلج ، این محله را به یکی از بهترین محله های تهران از نظر دسترسی به مترو تبدیل کرده است‌. این محله دارای چندین ایستگاه مترو است.
ایستگاه مترو امام خمینی
ایستگاه مترو میدان محمدیه
ایستگاه مترو خیام
ایستگاه مترو پانزده خرداد
ایستگاه مترو حسن آباد

اماکن شاخص سنگلج

پارک شهر اولین پارک تهران
پارک شهر اولین و قدیمی ترین پارک تهران است. در سال ۱۳۲۹ در محله سنگلج پارکی افتتاح شد که تا آن زمان هیچگاه نمونه دیگری نداشت. پارک شهر دارای دو ویژگی بسیار مهم بود. ابتدا آنکه مالک خصوصی نداشت و سپس آنکه ورود و استفاده از آن برای تمام عموم مردم آزاد بود. این پارک در زمان ابوالحسن ابتهاج که در آن زمان شهردار تهران بود ساخته شده و به بهره برداری رسید. موزه صلح و آکواریوم پارک شهر تهران در این پارک وجود دارد. پارک شهر ۲۵ هکتار وسعت داشت و ۸ درب ورودی دارد.

تماشاخانه سنگلج
تماشاخانه سنگلج نیز جزو قدیمی ترین تماشاخانه های تهران است. برخی تماشاخانه سنگلج را اولین مرکز تئاتر هنری در ایران می دانند. وجه تمایز تماشاخانه سنگلج با مراکز تئاتر و نمایش لاله زار ، در متن نمایش های هنری این تماشاخانه می دانند. تماشاخانه سنگلج در مهر ماه ۱۳۴۴ همزمان با جشنواره نمایش ایرانی افتتاح شد و در همان زمان نمایش پهلوان اکبر میمیرد اثر بهرام بیضایی در این تماشاخانه اجرا شد. علی نصیریان، جعفر والی ، عباس جوانمرد و بسیاری دیگر از نویسندگان و هنرمندان تئاتر هنری در تهران ، با این تماشاخانه به شهرت رسید و با آن همکاری داشته اند.

سالن ورزشی شهدای هفتم تیر
سالن ورزشی شهدای هفتم تیر اولین سالن ورزشی در تهران بود که با چنین ابعادی ساخته شد. در سال ۱۹۵۷ مسابقات جهانی وزنه برداری در تهران برگزار شد. سالن ورزشي شهدای هفتم تیر در سال ۱۳۳۶ جهت برگزاری این مسابقات در تهران ساخته شد. این ورزشگاه ، محل برگزاری مسابقات بسیار مهم و مختلفی در سطح تهران است که به دلیل قدمت آن محل افتخار آفرینی بسیاری از ورزشکاران بزرگ ملی ایران با خصوص در رشته های کشتی و وزنه برداری بود. از ورزشکاران بسیار مهمی که در این ورزشگاه مسابقات خود را برگزار میکردند می توان از جهان پهلوان تختی امامعلی حبیبی ، عبدالله موحد ، ناصر گیوه چی ، ابراهیم جوادی ، منصور برزگر ، توفیق جهانبخت و محمود نامجو نام برد.

  • خانه پدری دکتر حسابی
  • خانه شعبان جعفری
  • مسجد و مدرسه علمیه معیرالممالک
  • کلیسای گئورگ مقدس
  • عمارت مستوفی الممالک
  • مسجد مستوفی الممالک
  • شهرداری تهران
  • شورای اسلامی شهر تهران
  • مجتمع قضایی ولیعصر
  • اداره کل پزشک قانونی استان تهران
  • روزنامه رسمی کشور
  • دیوان عدالت اداری
  • سازمان بهزیستی
  • سازمان ثبت اسناد و املاک کل کشور
  • اداره کل مالکیت صنعتی و معنوی

درباره محله سنگلج

محله سنگلج در روزگاری دورتر قلب تپنده تهران بود. بزرگترین باغات و قنات های تهران و آب انبارهای تهران در این محله وجود داشت و سبزترین فسمت از شهر تهران بود. محله سنگلج در کنار بازار بزرگ تهران ، محله عودلاجان ، محله چاله میدان و محله دولت پنج محله ای بودند که به عنوان قدیمی‌ترین محله های تهران شناخته می شدند و در داخل حصار صفویه قرار داشتند. البته محله دولت بعدها به چهار محله دیگر افزوده شده بود. سنگلج در مدتی کوتاه در زمان پهلوی اول متروکه شد و پس از آن میزبان اولین و بزرگترین نمادهای مدرنیته در شهر تهران شد. اولین پارک تهران به عنوان پارک شهر ، اولین سالن و ورزشگاه تهران به عنوان سالن ورزشی شهدای هفتم تیر، اولین تماشاخانه تهران با عنوان تماشاخانه سنگلج و بسیاری از اولین ادارات تهران مانند روزنامه رسمی کشور ، شهرداری تهران ، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ، در این محله به وجود آمدند. محله سنگلج قلب تپنده تهران بود که تهران را به سمت الگوی مدرنیته شهری سوق داد و جزو محلات سرسبز و زیبای تهران بود.

اما سنگلج امروزی دیگر نه نمادی از مدرنیته را در خود دارد و نه حال و هوای باغات و قنات ها را در خود نگاه داشته است. سنگلج امروز محله ای تنها و آلوده و پرترافیک در کنار بازار تهران است. بسیاری از نمادهای تهران قدیم در سنگلج تخریب شد و بسیاری از آثار آن از بین رفت. به دلیل عدم توجه به پیوست های زیست محیطی و ترافیکی ، سنگلج مبدل به محله ای شده است که دیگر نفسی برای آن باقی نمانده و تمامی عناصر حیاتی خود را از دست داده است. سرسبزترین محله تهران قدیم امروز مبدل به محله ای شده که جز چند لچک فضای سبز دیگر اثری از سبزی و آبادانی در آن دیده نمی شود. اگر همان پارک شهر نیز ساخته نشده بود، می توانستیم با جرات بگوییم که سنگلج دیگر موجودی به نام درخت ندارد.

آلودگی شدید هوا و آلودگی شدید صوتی ناشی از تردد موتورسیکلت ها ، این محله را به یکی از آلوده ترین محله های تهران تبدیل کرد ، به نوعی که دیگر کمتر کسی در این محله زندگی می کند. جمعیت شب ساکن در محله سنگلج بسیار اندک است و بیشتر خانه های سنگلج بیشتر محل کسب و تجارت است. آلودگی هوا و آلودگی صوتی شدید تا جایی پیش رفته که تمامی ساکنین آن، از این محله کوچ کرده و عطای زندگی در سنگلج را به لقایش بخشیده اند. دیگر در محله سنگلج صدای طوطی و گنجشک و سار و کبوتر طنین انداز نمی شود که صدای ناهنجار موتورسیکلت های سنگلج جا را حتی برای آدمها تنگ کرده اند.

5/5 - (2 امتیاز)
پاتریس لومومبا محله ای کوچک و مدرن + قیمت آپارتمان
محله میدان حر + تاریخچه مجسمه میدان و قیمت خانه

پست های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.
برای ادامه، شما باید با قوانین موافقت کنید

فهرست