کاخ نیاوران تهران یکی از اماکن تاریخی و جزء سه مجموعه کاخ تهران است. کاخ نیاوران تهران با دو تعریف شناخته میشود. در تعریف اول کاخ نیاوران به کاخی گفته میشود که در زمان پهلوی دوم در مجموعه باغ نیاوران ساخته شد و تا زمان انقلاب اسلامی به عنوان اقامتگاه محمد رضا پهلوی از آن استفاده میشد. تعریف دوم اما مربوط به مجموعه کاخهایی است که در باغ نیاوران ساخته شده است. این مجموعه دارای سه کاخ مشهور به نامهای کاخ صاحبقرانیه، کاخ نیاوران و کوشک احمد شاهی هستند. این مجموعه امروز از بهترین جاهای دیدنی تهران است که به عنوان کاخ موزه نیاوران مورد بازدید علاقمندان به تاریخ تهران و ایران قرار گرفته است. در این مطلب ما تمامی بخشهای مجموعه کاخ نیاوران را به شما معرفی خواهیم کرد.
کاخ نیاوران کجاست؟
کاخ نیاوران یکی از جاهای دیدنی تهران است که در محلهای به همین نام، محله نیاوران قرار دارد. کاخ نیاوران به باغی بزرگ گفته میشود که دارای مساحت ۱۱ هکتار بوده و در منطقه شمیرانات و در شرق تجریش قرار گرفته است. کاخ نیاوران از شمال با خیابان باهنر، از جنوب با پارک نیاوران، از شرق با خیابان حیدری راد و خیابان قاسمی و از غرب با میدان باهنر، خیابان پاسداران و خیابان باهنر محدود شده است. بهترین نشانی برای کاخ نیاوران را میتوان با خیابان و میدان باهنر شناخت، چرا که این کاخ درست در ضلع شرقی میدان باهنر و در مجاورت خیابان باهنر قرار دارد. در این قسمت شما میتوانید آدرس و نقشه کاخ نیاوران را دیده و توسط نقشه خود را به کاخ نیاوران برسانید.
مسیر دسترسی به کاخ نیاوران
مسیر خودرو
برای رفتن به کاخ نیاوران با خودرو میتوانید از چند مسیر متفاوت استفاده کنید.
مسیر تجریش
میدان تجریش، خیابان باهنر، میدان باهنر
بزرگراه امام علی
بزرگراه امام علی، بزرگراه ارتش، خیابان لواسانی، خیابان پاسداران، میدان باهنر
بزرگراه ارتش
بزرگراه ارتش، خیابان لواسانی، خیابان پاسداران، میدان باهنر
بزرگراه صدر
بزرگراه صدر، خروجی کامرانیه، خیابان باهنر، کاخ نیاوران
دسترسی به مترو
نزدیکترین مترو به کاخ نیاوران، ایستگاه مترو نوبنیاد است. مترو نوبنیاد دارای پایانه بسیار بزرگی است که بهترین مترو و حمل و نقل عمومی را برای رفتن به کاخ نیاوران فراهم میکند. مترو دیگری که میتوانید با آن خود را به کاخ نیاوران برسانید، ایستگاه مترو تجریش است. شما پس از پیاده شدن ازایستگاه مترو تجریش در میدان قدس میتوانید با اتوبوس و تاکسی خود را به میدان باهنر و مجموعه نیاوران برسانید.
تاریخچه کاخ نیاوران
منطقه نیاوران یکی از مناطق شمیرانات است که در رشد و توسعه خود را در زمان قاجار آغاز کرد. در گذشته این منطقه جزء مناطق خوش آب و هوای شمیرانات بود. این منطقه را با نام نیآوران میشناختند، چرا که نیزاری بزرگ بود و بسیاری برای آوردن نی به این منطقه میرفتند و به آن نیآوران میگفتند. روستایی کوچک در منطقه نیاوران نیز وجود داشت که به نام روستای گرده وی یا گرده به شهرت داشت. اولین پادشاه قاجار که وارد این منطقه شد، فتحعلی شاه قاجار بود. فتحعلی شاه قاجار باغی بزرگ در نیاوران ساخت که به نام باغ نیاوران شهرت یافت. محمد شاه قاجار پادشاه بعدی بود که عمارتی در باغ نیاوران ساخت.
ناصرالدین شاه قاجار اما مهمترین شاه قاجاری بود که پای به باغ نیاوران گذاشت و عمارتی بزرگ در آن ساخت که به نام کاخ صاحبقرانیه شهرت یافت. این کاخ امروز نیز از جمله کاخهای زیبای دوران قاجار است که در مجموعه کاخ نیاوران قرار دارد. پس از ناصرالدین شاه قاجار، احمد شاه قاجار بود که به باغ نیاوران رفته و کوشکی دیگر را در این باغ ساخت که به نام کوشک احمد شاهی معروف شد. با انقراض سلسله قاجاریه این مجموعه تا چندین سال کارکرد خاصی نداشت و بیشتر به عنوان مهمانسرای مهمانان ویژه دربار از آن استفاده میشد. محمد رضا پهلوی اما باز به این باغ آمده عمارت فتحعلی شاه را تخریب کرده و کاخ نیاوران را در این مجموعه ساخت. در ابتدا قرار بود که کاخ ساخته شده توسط محمد رضا پهلوی، برای پذیرایی از مهمانان خارجی دربار استفاده شود، اما پس از اتمام کار محمد رضا شاه تصمیم گرفت به کاخ نیاوران نقل مکان کرده و کاخ نیاوران را به عنوان سکونتگاه خود انتخاب کرد، این کاخ تا زمان انقلاب اسلامی به عنوان کاخ دربار پهلوی مورد استفاده قرار میگرفت.
کاخ نیاوران پس از انقلاب اسلامی مدتها خالی ماند تا در سال ۱۳۶۵ بود که کاخ نیاوران برای اولین بار به عنوان کاخ موزه نیاوران رونمایی شد. کاخ موزه نیاوران در سالهای بعد قسمتهایی دیگر را به خود اضافه کرد. در سال ۱۳۷۶ کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه به مجموعه موزههای کاخ نیاوران افزوده شدند. در سال ۱۳۷۷ نیز کوشک احمد شاهی به مجموعه موزهها اضافه شد و در سال ۱۳۷۹ کتابخانه سلطنتی در این مجموعه افزوده شد. آخرین موزهای که در کاخ نیاوران افتتاح شد، موزه خودروهای اختصاصی بود که در سال ۱۳۹۱ در این مجموعه آغاز به کار کرد. این مجموعه از دی ماه ۱۳۸۲ به مدت ۶ سال به منظور تعمیراتی اساسی در آن تعطیل شد. در زمان بازسازی مجموعه، در بخشهای مختلف آن اقدام به نقاشی بنا، مرمت آینه کاریها، سقف متحرک، مرمت گچبری، آسانسور، کفپوش، مبلمان، پرده، واشیای زینتی آن مورد مرمت قرار گرفتند تا در اسفند سال ۱۳۸۸ کاخ ناوران مجدداً بازگشایی شده و در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
امروزه کاخ موزه نیاوران شامل کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمد شاهی، موزه حوضخانه، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی و باغ کتیبهها است که بازدید از هر کدام از این مجموعهها برای علاقمندان به تاریخ تهران و تاریخ ایران جذابیت خاص خود را دارد.
کاخ نیاوران
کاخ نیاوران بزرگترین کاخی است که در باغ نیاوران یا در مجموعه کاخ نیاوران ساخته شده است. برخی برای اینکه نام این کاخ با مجموعه کاخ نیاوران مورد اشتباه قرار نگیرد، به این کاخ، کاخ اختصاصی نیاوران نیز میگویند. کاخ نیاوران به کاخی گفته میشود که توسط محمد رضا پهلوی در درون باغ نیاوران ساخته شد و تا زمان خروج او از ایران سکونت گاه خانواده محمد رضا پهلوی بود. محمد رضا پهلوی در سال ۱۳۳۷ دستور ساخت کاخ نیاوران را صادر کرد. برای ساخت کاخ نیاوران عمارت متعلق به فتحعلی شاه قاجار تخریب شد و عملیات ساخت کاخی بزرگ در این مجموعه آغاز شد. این کاخ در سال ۱۳۴۶ تکمیل شد. در ابتدا قرار بود کاخ نیاوران محل پذیرایی از مهمانان خارجی دربار باشد، اما محمد رضا شاه که به خصوص از حادثه ترور خود در کاخ مرمر در سال ۱۳۴۴ بسیار ناراحت بود، این کاخ را برای سکونت خود انتخاب کرد و پس از تکمیل این کاخ، به آن نقل مکان کرد.
معمار کاخ نیاوران
معمار کاخ نیاوران تهران، محسن فروغی بود. محسن فروغی استاد معماری ایرانی و رئیس پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. محسن فروغی فرزند محمد علی فروغی بود که در سال ۱۳۱۶ از دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس، با مدرک درجه ۱ فارغ التحصیل شد. محسن فروغی از بنیانگذاران و اولین اساتید دانشکده معماری دانشگاه تهران بود و سالها به عنوان یکی از مجربترین اساتید در دانشکده معماری دانشگاه تهران به تدریس این رشته پرداخت. محسن فروغی طراحی و معماری کاخ نیاوران را برعهده داشت. گچ بریهای کاخ نیاوران نیز توسط استاد عبداللهی انجام شد و آینه کاری این اثر نیز متعلق به استاد علی اصغر است. تزئینات نمای خارجی کاخ نیاوران نیز توسط استاد ابراهیم کاظم پور انجام شد.
مساحت کاخ نیاوران
مساحت کاخ نیاوران ۹۰۰۰ متر مربع است. این مساحت در ۲ طبقه و نیم بنا جای گرفته است که به زیباترین شکل در کنار هم قرار گرفتهاند. از این نظر میتوان کاخ نیاوران را یکی از بزرگترین کاخهای ساخته شده در تهران به حساب آورد. کاخ نیاوران در دو طبقه و نیم ساخته شده است که امروزه هر کدام از طبقات کاخ نیاوران به موضوعات مختلف اختصاص دارد.
طبقه اول کاخ نیاوران
طبقه اول کاخ نیاوران شامل اتاق پذیرایی و سالن سینما است. محمدرضا پهلوی در این طبقه از مهمانان خارجی خود پذیرایی میکرد. در سالن پذیرایی کاخ نیاوران مبلمانی بسیار زیبا از کشورهای آلمان و فرانسه در کنار فرشهای نفیسی از ایران در کنار هم چیده شدهاند و این ترکیب ارزشمند و تاریخی مبلمان و چیدمان بسیار زیبایی را در این طبقه از کاخ نیاوران ایجاد کرده است. فرشهای موجود در این طبقه از نفیسترین فرشهای ایرانی، هنر دست طراحان و فرشباف اصفهان و کرمان هستند.
مشهورترین فرش ایرانی در این طبقه وجود دارد که فرشی با طرحها و نقش مصوری از مشهورترین چهرههای شاهان و چهرههای ماندگار ایرانی از زمان هخامنشیان تا زمان قاجار را در برگرفته است. این فرش مشهور هنر دست استاد بزرگ فرشباف ایران، علی کرمانی است. در طرح بیضی میانه فرش، چهره پادشاهان بزرگ ایرانی و در حاشیه آن تصاویر و نگارههایی از ایران باستان دیده میشود. یکی دیگر از فرشهای موجود در این مجموعه که آن نیز هنر استاد علی کرمانی است، فرش زیبایی با طرح شیخ صنعان و دختر ترسا است که از جمله زیباترین فرشهای ایرانی است.
از جمله لوازم و تزئینات واشیای موجود در این طبقه، ظروف فرانسوی متعلق به قرن نوزدهم و تابلوهای زیبایی از ناپلئون بناپارت است. اشیای موجود در این طبقه همگی دارای اصالت و زیبایی خاصی هستند. ظرف زیبای نقرهای که هدیه کشور رومانی به پادشاه ایران است و پیانوی اهدایی از طرف سفارت آلمان به محمد رضا پهلوی از جملهاشیای نفیس در این طبقه هستند.
اشیای ایران باستان نیز از جمله زیباتریناشیای طبقه اول کاخ نیاوران هستند. در این قسمت سفالینههایی نفیس از تمدن مارلیک و املش در میاناشیای تاریخی آن خودنمایی میکنند. میتوان گفت که طبقه اول کاخ نیاوران، خود موزهای گرانبها ازاشیا و تابلوها و فرشهای ایرانی و جهانی است که در کنار هم چیدمانی بسیار زیبا را تشکیل دادهاند. در میان این تابلوها واشیا تابلوی بیجان طبیعت اثر استاد محسن فروغی، نماد سقاخانه اثر استاد پرویز تناولی و اثری زیبا از استاد بهمن محصص رانام برد. از دیگر تابلوها و آثار هنری این تابلوی سه زن اثر زیبایی از ماری لورانسن
تابلویی از فرح پهلوی اثر ویدال کورداس
تابلویی از آلفرد سیسلی با نام منظره
تابلوی چهره دو زن اثر جی گلدرن
تابلویی با تصویری از محمد رضا پهلوی اثر وی اف دراپر
تابلوی جنگل اثر مارویک کرلا مینگل
سالن سینمای کاخ نیاوران نیز در جای خود از جذابیت خاصی برخوردار است. این سالن دارای ۴۰۰ متر مربع بنا است که قابلیت پخش انواع فیلمهای سینمایی در آن وجود دارد.
نیم طبقه دوم کاخ نیاوران
نیم طبقه دوم کاخ نیاوران متعلق به کوچکترین عضو خانواده پهلوی بود. لیلا پهلوی در این بخش از کاخ نیاوران زندگی میکرد. در این قسمت، آثاری بسیار نفیس از هنر حجاری کشور هند مانند مجسمههایی از بودا و عاجهایی از این کشور دیده میشود. در این طبقه دفتر کار فرح دیبا و اتاق لباسهای نظامی و لباسهای شخصی محمد رضا پهلوی نیز دیده میشود. همچنین در راهروهای این بخش، تابلویی بسیار نفیس از کاخ کریمخان زند به سال ۱۱۹۲ ه. ق دیده میشود که در نوع خود بسیار جذاب است.
طبقه دوم کاخ نیاوران
در طبقه دوم کاخ نیاوران اتاق خواب محمد رضا پهلوی و فرح دیبا و اتاق لباسهای فرح و اتاق استراحت نیمروزی قرار گرفته است. از بخشهای دیدنی این طبقه اتاق آرایش فرح و اتاق لباسهای شخصی وی دیده میشود. در میان لباسهای شخصی فرح دیبا، لباسهای محلی زیبایی است که توسط هنرمندان محلی دوخته شده و لباس سوزن دوزی شده بلوچی از زیباترین این لباسهای محلی است.
اتاق استراحت و مطالعه فرحناز پهلوی و علیرضا پهلوی نیز در این طبقه قرار دارند. هر کدام از این قسمتها دارای سرویسهای بهداشتی مجزا هستند. در اتاق علیرضا پهلوی نیز مجموعهای از نشانهای ناوگان دریایی دیده میشود که در نوع خود بسیار زیبا هستند.
در اتاق نشیمن طبقه دوم میز تحریری وجود دارد که به سبک میزهای لویی شانزدهم ساخته شده و دارای ارزش تاریخی است چرا که گفته میشود، آخرین لحظات حضور محمد رضا پهلوی در ایران و کاخ نیاوران در این اتاق و پشت این میز بوده و او از پشت این میز به سمت فرودگاه حرکت کرده است. در اتاق نشیمن این طبقه تابلوهایی از تاج الملوک و رضا شاه دیده میشود.
موزههای کاخ نیاوران تهران
در کاخ نیاوران تهران به جز کاخ اختصاصی چندین موزه و کاخ موزه دیگر وجود دارد که هر کدام از این موزهها دارای ارزش تاریخی و فرهنگی خاص خود در تاریخ ایران هستند. کاخ موزههای نیاوران و موزههای نیاوران از مجموعه منحصر به فردی از کاخهای دوران قاجار و پهلوی و ساختمانهای تاریخی تشکیل شدهاند و هر روزه بازدیدکنندگان بسیاری برای بازدید از کاخ نیاوران را به سمت این مجموعه میکشاند. این موزهها عبارتند از کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمد شاهی، کتابخانه سلطنتی، موزه حوضخانه، موزه جهان نما، باغ کتیبهها و موزه خودروهای سلطنتی است که ما در این بخش قسمتهای مختلف این مجموعه را برای آشنایی بیشتر به شما معرفی خواهیم کرد.
کاخ صاحبقرانیه
ناصرالدین شاه قاجار در سی و یکمین سال پادشاهی، خود را صاحب قرآن نامید و لقب صاحب قرآن یا صاحبقران از همان زمان به ناصرالدین شاه اطلاق گردید. ناصرالدین شاه در سال ۱۳۲۹ ه. ش دستور ساخت کاخی را با بخشهای تالار آینه، کرسی خانه، شاه نشین، حمام و حدود ۴۰ خانه را با ایوانهای اختصاصی برای زنان حرمسرای خود در کاخ نیاوران بسازند. به مناسبت لقب جدید صاحبقران نام کاخ جدید را نیز به نام کاخ صاحب قران یا کاخ صاحبقران نامید. کاخ صاحبقران بزرگترین عمارت قاجاری در باغ نیاوران بود. تالار آینه یا تالار جهان نما از زیباترین بخشهای کاخ صاحبقرانیه است. آینه کاریهای این تالار که اتاق اختصاصی ناصرالدین شاه بود در زمان ناصرالدین شاه آغاز شده و در زمان مظفرالدین شاه به اتمام رسید. تالار آینه دارای تزئینات واشیاء و تابلوهای بینظیری است که در این تالار به زیباترین شکل ممکن قرار گرفته است. تالار اینه دارای چهار اتاق است. اتاق منشی که منشی دفتر شاه در زمان محمدرضا پهلوی در این اتاق بود. اتاق دندانپزشکی، اتاق هدایا و سرویس بهداشتی اتاقهای دیگر تالار آینه هستند.
طبقه زیرین تالار آینه حوضخانه نام دارد. حوضخانه کاخ صاحبقرانیه ورودی این کاخ به ساختمان حرمسرای ناصرالدین شاه بود. در کنار کاخ صاحبقرانیه، ساختمانی قرار داشت که حرمسرای ناصرالدین شاه بود. این حرمسرا با ۴۰ خانه برای زندگی زنان شاه ساخته شده بود. در زمان رضا شاه این ساختمان تخریب شد و تنها کاخ صاحبقرانیه باقی ماند. حوضخانه پس از تالار آینه از فاخرترین بخشهای کاخ صاحبقرانیه پس از تالار آینه است. تزئینات سقف و تابلوهای این بخش از زیبایی خاصی برخوردار است. از جمله تزئینات مهم این بخش تابلوی حوضخانه، اثر کمال الملک است که در این قسمت وجود دارد.
کاخ صاحبقرانیه در زمان محل برگزاری جشنهای غیر رسمی مورد استفاده قرار میگرفت و از جمله کاخهایی است که از ارزش تاریخی خاصی برخوردار است. امضای مظفرالدین شاه بر پای برگه مشروطیت در این کاخ به امضا رسید. کاخ صاحبقرانیه پس از کاخ گلستان، از مهمترین کاخهای زمان قاجار بود و به همین دلیل تا کنون نیز ارزش تاریخی خود را حفظ کرده است. کاخ صاحبقران همچنین به عنوان لوکیشن فیلمبرداری بسیاری از فیلمهای ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است. بخشهایی از فیلمهای شازده احتجاب، میرزا کوچک خان، سلطان صاحبقران و قهوه تلخ در این کاخ فیلمبرداری شده است.
کوشک احمد شاهی
در زمان احمد شاه بود که عمارتی دیگر در کنار کاخ صاحبقرانیه به دستور احمد شاه ساخته شد تا احمد شاه نیز برایییلاق خود در تهران مکانی اختصاصی در کاخ نیاوران داشته باشد. مساحت کوشک احمد شاه ۸۰۰ متر مربع است که در دو طبقه ساخته شده است. در زمان رضا شاه کاخ صاحبقرانیه مورد تعمیرات اساسی قرار گرفت و کوشک احمد شاهی نیز در این پروسه تعمیر شد. این ساختمان محل زندگی رضا پهلوی تا پیش از انقلاب اسلامی بود. کوشک احمد شاهی پس از انقلاب تا سالها به عنوان انباراشیای کاخ مورد استفاده قرار گرفت تا زمانی که تصمیم گرفته شد تا کوشک احمد شاهی نیز به عنوان موزه بازگشایی شود. در این زمان بود که کوشک احمد شاهی مورد تعمیرات اساسی قرار گرفت و تبدیل به موزه شد. در این موزهاشیایی نفیس از جنس عاج، برنز و چوب که بسیاری از آنها هدایای کشورهای مختلف به دربار بود، نگهداری میشود. از جمله مهمتریناشیایی که در این قسمت مورد بازدید قرار دارد، قطعه سنگی از کره ماه است که توسط ریچارد نیکسون به رضا پهلوی هدیه شد. این قطعه سنگ در ویترینی در کوشک احمد شاه نگهداری میشود.
موزه جهان نما
موزه جهان نما از مشهورترین موزههای کاخ نیاوران است. موزه جهان نما در جنوب غربی کاخ نیاوران و در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه قرار دارد. موزه جهان نما در سال ۱۳۵۵ با هدف جمعآوری هدایای فرح پهلوی یا آثار خریداری شده از کشورهای خارجی در مجاورت کاخ نیاوران ساخته شد.
آثار موجود در موزه جهان نما
موزه جهان نما به دو بخش تقسیم شده و آثار موجود در آن نیز به همان تناسب در این دو بخش قرار داده شدهاند. موزه جهان نما دارای بخشهای آثار واشیای پیش از تاریخ و آثار هنرهای تجسمی معاصر ایران و جهان تقسیم شده است. در بخش پیش از تاریخ این موزه ما شاهد آثار واشیایی از تمدنهای باستانی نقاط مختلف ایران مانند لرستان و املش گیلان واشیایی باستانی از سرخپوستان آمریکای شمالی قرار دارد. در بخشی دیگر آثاری ازاندی وارهول، پابلو پیکاسو، سالوادور دالی، آلبرتو جاکومتی، پل گوگن، مارک شاگال، آمادئو مودیلیانی و هنرمندان بزرگ اروپایی و آمریکایی وجود دارد. بخشی دیگر از این مجموعه نیز از آثار هنرمندان طراز اول ایرانی مانند پرویز تناولی آیدین آغداشلو، حسین زنده رودی، سهراب سپهری، لیلی متین دفتری، بهمن محصص، فرامرز پیلارام، جعفر روحبخش، سیراک ملکونیان و مش اسماعیل نگهداری میشود.
موزه خودروهای سلطنتی
یکی از بخشهای جذاب کاخ نیاوران، موزه خودروهای سلطنتی است. در این بخش، خودروهای تاریخی و بسیار گرانقیمت و نفیسی نگهداری میشود که توسط کشورهای دیگر به دربار ایران اهدا شده بود. در موزه خودروهای اختصاصی موتورها و خودروهای محمدرضا پهلوی و خانواده او و در برخی موارد ماکت این خودروها نگهداری میشود که بازدید از آن در نوع خود خالی از لطف نیست.
کتابخانه اختصاصی
کتابخانه اختصاصی یا کتابخانه سلطنتی نیز از بخشهای جذاب و از جمله موزههای کاخ نیاوران است. کتابخانه اختصاصی در مساحت ۷۷۰ متر مربع در سال ۱۳۵۵ در مجاورت کاخ اختصاصی نیاوران راهاندازی شد و آثار و نسخههای بسیار ارزشمندی از جمله نسخههای خطی در این مجموعه قرار گرفت. در این کتابخانه آثار مهمی از پروین اعتصامی، جان اف کندی، علی نقی وزیری، جواهر لعل نهرو و والت دیزنی قرار دارد.