محلهای که اکنون به اوین معروف است روزگاری محلهای آرام با زمین‌های کشاورزی بود. طبق آنچه اهالی قدیمی شمیران می‌گویند، قصران به ۲ بخش تقسیم می‌شد که ده خارج از کوه‌های قصران، اوین نام گرفته بود. «احمد بن حسین ابو عباس اذونی» عالم بزرگ قرن پنجم از اهالی روستای اوین بود که معمولاً به ری سفر می‌کرد و مورد احترام اهالی آن قرار می‌گرفت و در حال تبادل علم از ری به اوین بود.
«سید مهدی اعرابی»، شورایار محله اوین درباره معیشت اهالی روستای اوین می‌گوید: «شمیران همه‌اش روستا بود و اهالی روستای اوین هم مانند سایر روستا‌های شمال ری، شغلشان دامداری و کشاورزی. آب منطقه از رودخانه درکه تأمین می‌شد.
در گذشته منطقه اوین از شمال به کوه توچال یا دامنه گلخاص، از شمال غرب به روستای درکه، از غرب به مسیر رودخانه درکه، از جنوب به ونک و قلعه ارامنه، از شرق به خیابان ولیعصر (عج) حد فاصل شیرخوارگاه آمنه و تقاطع شهید چمران محدود می‌شد. دوره پهلوی دوم به بعد در محدوده این محله، آموزشگاه، بیمارستان، نمایشگاه بین‌المللی، سازمان صدا و سیما، ساختمان اجلاس سران و برج‌ها یکی پس از دیگری ساخته شد. حالا از آن روستای بزرگ و سرسبز اوین، تنها یک میدان پاچنار، امامزاده عزیز و امامزاده مطیب و خاطره ۳۵ شهید جوان باقی مانده است.
اوین، مرتفع و خرم
اوین در لغت به معنای جای مرتفع و خرم است. چون این محله در ارتفاعات قرار داشته، به علاوه سرسبز بوده، اوین نام گرفته است. قدمت محله به بیش از ۳۰۰۰ سال قبل باز می‌گردد.
دهه ۴۰ وقتی می‌خواستند دانشگاه شهید بهشتی را بسازند؛ در حفاری‌ها، اشیای به دست آمده که مربوط به هزاره اول و دوم قبل از میلاد (۲۵۰۰ الی ۳۵۰۰ سال قبل) است.
این محله امروزبا پلاک ثبتی ۶۸ از غرب به اراضی درکه، جنوب بزرگراه یادگار امام (ره) و بزرگراه شهید چمران، شرق خیابان یمن و بلوار رشید الدین فضل الله و شمال ارتفاعات ۱۸۰۰ متری کوه‌های گل خاص (بخشی از البرز) می‌رسد. ولی به گفته اهالی قدیمی، محله اوین امروزی یک هفتم، اوین اصلی است.
بومی‌های محله اوین می‌گویند در گذشته اوین از از غرب به دهکده درکه، جنوب اراضی ونک، شرق خیابان ولیعصر و شمال کوه‌های گل خاص می‌رسیده است که ۱۵ میلیون مترمربع وسعت داشته، امروز فقط ۲ میلیون مترمربع آن باقی مانده است.
پنج طائفه سادات
سید مهدی اعرابی، شورایار محله اوین با اشاره به اینکه از قرون گذشته تا ۵۰ سال پیش طوائف ساکن شمیران به کشاورزی و دامداری و باغداری مشغول بودند، می‌گوید: «یکی از روستا‌های قدیمی شمیران روستای کهن و باستانی اوین است که در اسناد جغرافیای تاریخی با نام‌های ایون و اذون نیز شناخته می‌شود.
طوائف قدیمی اوین عبارتند از اعرابی، مسعودیان، ابطحی، میر شریفی، اوینی و درا دامه فکری، شعیبی، میر رحیمی و بذرافشان بودند.
پنج طائفه اول از بازماندگان سادات هستند که پیشوند نام هر کدامشان به نام سید مزین است.
البته این را هم بگویم که جد اعلای هر خاندان نام‌فامیلی را انتخاب می‌کرد. جد ما میرزا میرعلی محمد، جد طائفه مسعودیان میر بابایی، جد طائفه ابطحی میرزا هما، جد طائفه میرشریفی میر شریف و جد طائفه اوینی میر اسماعیل نام داشت. قبل از اینکه شناسنامه رایج شود، اسامی خاندان پشت قرآن نوشته می‌شد. »
سیزده چنار: یک قصه‌ی زیبا از هویت قدیمی محله در شمیران
سیزده چنار اوین یکی از محلهای خاطره‌انگیز شمیران است که هنگام ورود به آن با انواع تصاویر و نوستالژی‌های مربوط به شمیران قدیم مواجه می‌شوید.
وقتی به محله‌ی اوین و سیزده چنار در شمیران وارد می‌شوید، به دنیایی از تاریخ و هویت دیرین پا می‌گذارید. این محله با دیوار‌های کاهگلی، سرچین‌های دیوار‌ها و خانه‌های با سقف‌های شیروانی، از جلوه‌های زیبای شمیران قدیم چشم‌پوشی نمی‌کند. سیزده چنار محلهای است که هنوز هم با انواع تصاویر و نوستالژی‌های مرتبط با گذشته‌ی شمیران زیباست.
یکی از جذابیت‌های بزرگ محله سیزده چنار، کوچه‌هایی به نام “کوکب” و “بی‌بی‌گل” هستند که با داستان‌های متفاوت خود در تاریخ محله به یاد می‌مانند. این کوچه‌ها با دیوار‌های کاهگلی و پیچک‌های سبز در دیوار‌ها، نمایی خاص از زیبایی محله ارائه می‌دهند و به دلیل داشتن داستان‌های خود، به اسامی جالبی تبدیل شده‌اند.
سکونت باغبانان در این محله همچنان ادامه دارد. نام‌هایی مانند مش‌عباس و مش‌حسن هنوز در ذهن مردم زنده است. این باغبانان در گذشته، با هوشمندی کامل و بهره‌گیری از آب جاری در نهر اوین، باغ‌هایی سرشار از ثروت اکولوژیستی ایجاد کردند که به یادگاری چندین قرنی تبدیل شده است.
محله سیزده چنار امروز همچنان از تاریخ و هویت خود دفاع می‌کند. دیوار‌های سمت شرقی این محله با دقت بازسازی شده‌اند و برخی از ساختمان‌ها و بنا‌های قدیمی نیز مرمت و حفظ شده‌اند. علاوه بر این، زمین‌های تنیسی نوین نیز زیر سایه درختان این محله ایجاد شده است.
اما چالش‌هایی نیز در پیشرفت این محله وجود دارد. برج‌سازی‌ها وساخت‌وساز‌های بی‌رویه به حفظ محیط زیبای سیزده چنار تهدید می‌کنند. همچنین قطع درختان چنار کنار دو آسیاب قدیمی از مهم‌ترین فاجعه‌هایی است که این محله را تهدید می‌کند. به همین دلیل نیاز به حفظ و نجات این محله از اهالی و مقامات محیط‌زیستی اجتناب‌ناپذیر است.
لایروبی نهرمی می‌تواند به نگهداری از درختان ارزشمند چنار کمک بزرگی کند. اهمیت این نهرم در گذشته به عنوان زمین‌های کشاورزی در اوین بسیار بزرگ بوده و امروز نیز می‌تواند به حفاظت از محله سیزده چنار کمک شایانی کند. این محله نیاز به حفظ هویت و زیبایی خود دارد و تلاش‌های مشترک مردم و مقامات محیط‌زیستی می‌تواند این هدف را تحقق بخشد.
سیزده چنار، محلی که تا به امروز با روحی سبز و زیبا هویت خود را حفظ کرده و ارزش‌های تاریخی و اکولوژیستی خود را نجات داده است. اما برای حفظ آن نیاز به توجه ویژه‌تری داریم تا این قصه‌ی زیبا از هویت و حفاظت محله در شمیران ادامه یابد.
